Pani Marszałek! Wysoka Izbo!
Mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie połączonych Komisji Kultury i Środków Przekazu, Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Komisji Ustawodawczej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej – druk nr 447.
Marszałek Senatu w dniu 16 marca 2017 r. skierował do Komisji Ustawodawczej, Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej projekt ustawy o zmianie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej w celu rozpatrzenia go w pierwszym czytaniu. Komisje na wspólnym posiedzeniu w dniu 19 kwietnia br. rozpatrzyły w pierwszym czytaniu przedstawiony przez wnioskodawców projekt ustawy, wprowadziły do niego poprawki i wnoszą o przyjęcie przez Senat jednolitego, załączonego projektu ustawy oraz projektu uchwały w sprawie wniesienia do Sejmu tego projektu. Komisje upoważniły senatora Roberta Mamątowa do reprezentowania Senatu w pracach nad tym projektem w Sejmie.
W największym skrócie przypomnę, że ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej – Dziennik Ustaw z 2016 r. poz. 744 – zwana dalej ustawą o zakazie propagowania komunizmu, wprowadziła zakaz propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez jednostki samorządu terytorialnego poprzez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, w tym drogi, ulice, mosty, place, które upamiętniają lub propagują osoby, organizacje, wydarzenia lub daty symbolizujące ustrój totalitarny. Poza zakresem ustawy pozostały m.in.: nazwy szkół, szpitali, instytucji kultury, osiedli oraz pomniki gloryfikujące ustrój totalitarny. Pozostawienie nazw instytucji oraz pomników upamiętniających wydarzenia i osoby mające zbrodniczy wpływ na historię Polski daje zwolennikom totalitaryzmów możliwość propagowania swoich poglądów oraz ma szkodliwy wpływ na społeczeństwo. Dlatego konieczne stało się znowelizowanie ustawy przez stworzenie prawnych instrumentów usuwania demoralizujących pomników i nazwisk w przestrzeni publicznej. Da to społeczeństwu wyraźny sygnał, że państwo realizuje konstytucyjne zasady zakazujące ustroju totalitarnego, a także potępia i piętnuje wszelkie działania związane z propagowaniem totalitarnych postaw.
W największym skrócie przypomnę, że w art. 1 w ustawie z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, wprowadzamy zmiany w tytule. Mianowicie wyrazy „budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej” zastępuje się wyrazami „jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki”. Jak wspomniałem, za jednostki organizacyjne uważa się w szczególności szkoły i ich zespoły, przedszkola, a także szpitale, placówki opiekuńczo-wychowawcze, instytucje kultury oraz instytucje społeczne.
Z kolei tytuł rozdziału 2 otrzymuje brzmienie: „Zakaz propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez pomniki”.
Co do pomników to, jak zapisaliśmy w art. 5a, nie mogą one upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny ani w inny sposób takiego ustroju propagować. Przez pomniki rozumie się również kopce, obeliski, kolumny, rzeźby, posągi, popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe, napisy i znaki. Nie dotyczy to obiektów niewystawionych na widok publiczny, pomników położonych na terenie cmentarzy albo innych miejsc spoczynku, pomników wystawionych na widok publiczny w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej, naukowej lub o podobnym charakterze w celu innym niż propagowanie ustroju totalitarnego, a także pomników wpisanych – samodzielnie albo jako część większej całości – do rejestru zabytków.
W art. 5b ust. 1 stwierdza się, że to wojewoda w drodze decyzji nakazuje właścicielowi albo użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, na której znajduje się pomnik, który nie spełnia warunków określonych w art. 5a ust. 1, usunięcie tego pomnika.
W art. 5b ust. 2 mówi się, że wydanie decyzji o usunięciu pomnika wymaga opinii Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu potwierdzającej tę niezgodność.
Organem wyższego stopnia w stosunku do wojewody w sprawach o usunięcie pomnika jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Koszty usunięcia pomnika ponosi właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości, na której znajduje się pomnik. Usuwa on ten pomnik w terminie do 12 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie. Koszty usunięcia pomnika zwraca Skarb Państwa ze środków budżetu państwa, których dysponentem jest wojewoda, jeżeli właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości, na której znajduje się pomnik, nie uczestniczył w procedurze wzniesienia tego pomnika. Jeżeli obowiązek usunięcia pomnika nie zostanie wykonany, wojewoda wyda decyzję o nakazie usunięcia, a uprawiony do nieruchomości straci prawo zwrotu kosztów usunięcia pomnika.
I na koniec jeszcze ważna uwaga o przeprowadzonych konsultacjach. Mianowicie otrzymaliśmy pozytywne opinie ministra kultury i dziedzictwa narodowego, ministra spraw wewnętrznych i administracji, Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Związku Województw Rzeczypospolitej Polskiej oraz wojewodów. W wyniku tych opinii wprowadzono m.in. poprawkę znoszącą obowiązek uzyskania zgody właścicieli nieruchomości, na której położona jest droga wewnętrzna, na zmianę jej nazwy. Dopowiem, że poza podmiotami, które wymieniłem, projekt ustawy do zaopiniowania otrzymali: minister rozwoju i finansów, Naczelny Sąd Administracyjny, Instytut Pamięci Narodowej, Unia Metropolii Polskich, Unia Miasteczek Polskich, Związek Miast Polskich, Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Krajowa Rada Radców Prawnych oraz Naczelna Rada Adwokacka.
Przedmiot projektowanej ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia. Dziękuję za uwagę.