Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach

Panie Marszałku. Wysoka Izbo.

W lipcu 2015 r. przyjęliśmy ustawę o zmianie ustawy o ochronie zabytków, w której powołaliśmy instytucję: Lista Skarbów Dziedzictwa. Ta nowa forma opieki nad zabytkami ruchomymi, które mają szczególną wartość dla polskiego dziedzictwa narodowego, a także są wysokiej klasy dziełami artystycznymi, ma je – z jednej strony – uchronić przed sprzedażą, a z drugiej – zapewnić im odpowiednią ochronę oraz opiekę konserwatorską.

Zmiany w lipcowej 2015 r. stały się konieczne, ponieważ prezydent Bronisław Komorowski przed jej podpisaniem, zaskarżył ją do Trybunału Konstytucyjnego, argumentując, że wpis na listę skarbów i związane z tym wymagania stawiane właścicielowi dzieła mogą stanowić nadmierną ingerencję w prawo własności. Argumentował także, że zbyt mało precyzyjne są zarówno definicja skarbu dziedzictwa, jak i zasady ewentualnego przejęcia przez państwo prawa własności.

Zastrzeżeń prezydenta Komorowskiego nie podzielił Trybunał Konstytucyjny, co spowodowało odsunięcie wejścia w życie ustawy aż o 13 miesięcy. Na dodatek w tym czasie Sejm zmienił ustawę o warunkach dostępu do niektórych zawodów, w tym w ustawie o ochronie zabytków oraz w ustawie o muzeach zostały postawione wyższe wymagania formalne osobom prowadzącym badania archeologiczne, konserwację oraz sprawującym opiekę nad zabytkami.

Wracając do wyroku Trybunału Konstytucyjnego, 25 maja 2016 r. Trybunał uznał rozwiązania w lipcowej ustawie za zgodne z konstytucją, a tym samym otworzył drogę do podpisania ustawy. Prezydent Andrzej Duda ją podpisał i została ogłoszona w dzienniku ustaw 24 sierpnia 2016 r. Z uwzględnieniem vacatio legis wejdzie ona w życie 25 listopada 2016 r., a więc za niespełna 2 tygodnie. Z tego powodu konieczne jest dostosowania zapisów powołujących Listę Skarbów Dziedzictwa do dokonanych w tym czasie nowelizacji. Między innymi chodzi o ujednolicenie zasad wpisu do rejestru zabytków utraconych, określenie wymagań stawianych osobom zajmującym się konserwacją skarbów dziedzictwa i opieką nad nimi, o określenie obowiązków ministerstwa kultury w zakresie opieki nad zabytkami, a także o finansowanie ochrony zabytków dziedzictwa. Termin 25 listopada jest o tyle istotny, aby obydwie ustawy, ta podpisana przez prezydenta, a także ta, nad którą debatujemy, zaczęły obowiązywać jednocześnie.

Panie Marszałku. Wysoka Izbo.

Uchwalenie Listy Skarbów Dziedzictwa w minionej kadencji – w czym z radością uczestniczyłem – było decyzją bardzo ważną dla naszego państwa. Nie będę przypominał o latach wojen, zaborów i powstań, podczas których utraciliśmy gros zabytków oraz dzieł sztuki o najwyższej randze artystycznej i historycznej. Obecnie ciesząc się wolnością i niepodległością, wszystkie ocalałe skarby muszą podlegać szczególnej ochronie i opiece konserwatorskiej, tego zaś nie da się zrobić bez finansowego wsparcia budżetu państwa.

Co w ustawie jest ważne: nie jest prawdą, że można komuś coś odebrać. Zmiana dotycząca katalogu utraconych ruchomych dóbr kultury, daje możliwość ich powrotu do prawowitych właścicieli. Mówi o tym przepis art. 24a ust. 2 tej ustawy, wskazujący, które rzeczy ruchome w przypadku ich utracenia mogą być wpisane do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury. Wpis do tego rejestru ma znaczenie dla zachowania własności utraconej rzeczy ruchomej przez prawowitego właściciela, nie pozwala bowiem na nabycie takiej rzeczy ruchomej przez inny podmiot nawet w dobrej wierze.

W ustawie pojawił się także przepis nakazujący podmiotowi występującemu z wnioskiem o pozwolenie na prowadzenie prac konserwatorskich, prac restauratorskich lub badań konserwatorskich przy zabytku, aby kierowały tymi pracami oraz badaniami albo samodzielnie je wykonywały osoby z odpowiednimi kwalifikacjami. Pojawił się też w miarę spójny katalog tych kwalifikacji.

Kończąc, ta nowelizacja jest niezbędna w celu zapewnienia jej spójności z obowiązującymi przepisami.